9. Aandachtig luisteren

 

Luisteren naar iemand

Ken je het verschijnsel dat je iemand iets wilt vertellen en dat de ander je na een paar woorden in de rede valt en zijn (of haar) eigen verhaal begint te vertellen. Je wilt bijvoorbeeld over je vakantie vertellen en je hebt nauwelijks iets gezegd of de ander begint over de eigen vakantiebelevenissen. Met grote regelmaat kom je dit tegen en dan weet ik zeker dat je dat gedrag van de ander niet prettig vindt. Meestal helpt het dan om de ander erop te wijzen en deze zal vervolgens zijn uiterste best doen om te luisteren. Maar helaas meestal van korte duur.

Echt aandachtig naar iemand luisteren is bijna een kunst en zeker niet eenvoudig. Het is niet alleen prettig voor degene die vertelt, ook de luisteraar zelf heeft er baat bij. Door aandachtig te luisteren hoor je meer en begrijp je de ander beter. Vooral in gezelschap is mijn ervaring dat degene, van wie de spreker denkt dat hij het beste naar hem luistert, ook de meeste aandacht van hem krijgt.

Luistervaardigheden

Zoals gezegd is goed luisteren niet eenvoudig en daarom volgen hieronder een aantal vaardigheden om je daarbij te helpen. Bedenk dat, net als bij andere vaardigheden, de beste resultaten worden behaald door veel te oefenen. 

Ivey (1971,1978) onderscheidt de volgende luistervaardigheden: 

• Aandachtgevend gedrag
• Vragen stellen 
• Parafraseren van de inhoud
• Reflecteren van gevoelens 

Aandachtgevend gedrag

Aandachtgevend gedrag bestaat uit verbale en non-verbale gedragingen. Bij non-verbale gedragingen stimuleer je de ander om zijn verhaal te vertellen door oogcontact, een ontspannen lichaamshouding, knikken met het hoofd, handgebaren en andere non-verbale signalen. Verbaal gedrag bestaat uit kleine aanmoedigingen, zoals 'mm, mm', 'ja, ja', 'en toen?'. Ook stiltes kunnen een aanmoediging zijn, omdat de ander dan rustig de tijd krijgt om even na te denken (Lang en Van der Molen, 2003). Het te snel opvullen van stiltes kan vaak gezien worden als een gebrek aan aandacht en kan bovendien ertoe leiden dat de luisteraar overgaat tot het vertellen van zijn eigen verhaal.

Vragen stellen

Door het stellen van vragen laat je zien dat je geïnteresseerd bent in het verhaal van de ander. Je kunt open en gesloten vragen stellen. Bij open vragen wordt de vraag zo gesteld dat degene die moet antwoorden zelf de inhoud en vorm kan bepalen. Vaak beginnen open vragen met 'wat', 'hoe' of 'kun je iets vertellen over...'. Bijvoorbeeld: 'Hoe was het op vakantie? '. Gesloten vragen zijn vragen waar al een optie voor het antwoord inzit. Bijvoorbeeld: 'Had je goed of slecht weer op vakantie?'.

Een onderdeel van 'vragen stellen' is 'doorvragen'. Doorvragen is een manier om de spreker aan te moedigen nog dieper op het verhaal in te gaan en te tonen dat je het verhaal goed wilt begrijpen. Voorbeelden van doorvragen zijn: 'Vertel er nog iets meer over', 'Hoezo?', Wat bedoel je precies?'.

Probeer wel suggestieve vragen en vragen die niet aansluiten op de inhoud te vermijden. Verder is het mogelijke om ook af en toe de 'waarom-vraag' te stellen. Wel is het de kunst om hier voorzichtig mee om te gaan. Te veel of onnodig 'waarom' vragen kan de ander in een positie brengen dat hij het gevoel krijgt dat hij zich moet verantwoorden.

Parafraseren van de inhoud

Een belangrijke functie van aandachtig luisteren is, dat je probeert de ander te begrijpen. Dus niet alleen luisteren maar ook probeert te interpreteren wat de ander precies bedoeld. Een krachtig middel om dit te bereiken is het zogenoemde 'parafraseren' van de inhoud. Het zijn korte herhalingen van wat de spreker zojuist gezegd heeft. Bijvoorbeeld: Iemand vertelt over de perikelen op de heenreis naar de vakantiebestemming. Je kunt dan aansluiten met: 'De reis was dus niet zoals je het had verwacht?'.

Bij het toepassen van parafraseren moet je wel nog op het volgende letten:

- Ben kort en specifiek. Het is geen klakkeloze herhaling van wat de ander heeft gezegd, maar een korte weergave van de essentie van wat de ander heeft gezegd.

- Het is zeker niet het letterlijk herhalen van wat de ander heeft gezegd (papegaaien).

- Het is veronderstellend ('Dus je zegt dat..') en bevat geen waardeoordeel.

Reflecteren van gevoelens

Bij het reflecteren van gevoelens zeg je kort iets over de gevoelens die in de woorden van de ander doorklinken. Dit kan de ander steunen in het uitspreken en tonen van zijn gevoelens, bovendien is het een goede controle of je de gevoelens juist geïnterpreteerd hebt.

Tot slot

Bij de kennis over aandachtig luisteren, moet ik nog een paar kanttekeningen maken. De vaardigheden die nodig zijn voor het aandachtig luisteren moeten geoefend worden. Als je na genoeg oefening de kunst beheerst, zal je merken dat het je, meer dan voorheen, opvalt hoe slecht mensen aandachtig luisteren en aansluiten bij wat je zegt. Hoe beter je aansluit, hoe meer het je zal irriteren als anderen dat niet bij jou doen. Helaas, dat is de prijs die je voor deze mooie vaardigheid betaalt. Misschien kun je de ander vragen dit inzicht ook eens te lezen.

 

Ivey, A.E. (1971). Microcounseling. Innovations in interviewing training. Springfield: Charles C. Thomas

Ivey, A.E. & Authier, J. (1978). Microcounseling. Innovations in interviewen, counseling, psychotherapie and psychoeducation. Springfield: Charles C. Thomas

Lang, G. & Molen, H.T. van der (2003). Psychologische gespreksvoering. Een basis voor hulpverlening. 11e druk. Soest: Nelissen.

 

Toepassingen bij dit inzicht

- Ga aan de slag met de hiervoor genoemde luistervaardigheden. Door te oefenen ontstaat er routine in het aandachtig luisteren. Wat wel nog belangrijk is, is de mate waarop je reageert op de gevoelens van de ander. Dit moet in balans zijn met de mate waarin de ander zijn emoties toont. Bijvoorbeeld: De ander pinkt een traantje weg. Jij reageert met: 'Ik zie dat je heftig geëmotioneerd bent '. Nog erger is anders om. Iemand is heel erg boos. Jij reageert: 'Ik zie een lichte irritatie '. Daar zijn al doden door gevallen.

- Zoals bij het parafraseren al is genoemd, geef je tijdens het luisteren geen waardeoordeel. Luisteren is pas echt een kunst als je kunt luisteren met respect voor de mening van de ander. Je hoeft het niet eens te zijn met de ander en zelfs een heel andere kijk op de zaak te hebben, dat mag. We noemen dat 'wetenschap '. De mening van de ander 'belachelijk ' vinden, 'dom' of 'arrogante' valt onder de ethiek. Het is onethisch de ander te veroordelen op grond van een andere mening. 

 

Mocht je nog vragen hebben of een opmerking, naar aanleiding van dit inzicht, laat het dan weten via 'Contact'.