7. Niets is wat het lijkt

De bekende uitdrukking 'niets is wat het lijkt ', lijkt ogenschijnlijk een dooddoener, maar als je er iets dieper op in gaat, is het een heel interessante uitspraak.

Verhalenvertellers

Allereerst moeten we begrijpen dat mensen verhalenvertellers zijn. Voor de ontwikkeling van oermens tot de moderne mens is deze eigenschap van groot belang geweest. Door het vertellen van verhalen, begon het doorgeven van kennis en ervaringen. We konden navertellen wat gebeurd was en voorspellen wat komen zou. Allemaal heel nuttig voor het voortbestaan van de homo sapiens. Er was echter nog een functie verbonden aan het vertellen van verhalen, met een evolutionair gunstig effect, namelijk het onderscheiden van anderen en het vergroten van de kans op voortplanting. Stel mevrouw A is samen met meneer X en meneer Y. Meneer X vertelt zijn verhaal en houdt zich aan de realistische feiten. Meneer Y echter vertelt zijn verhaal in geuren en kleuren en maakt het allemaal iets mooier dan het is. De kans is groot dat mevrouw A kiest voor meneer Y en na enige tijd kinderen met hem krijgt. Ook al zou mevrouw A er later achter komen dat meneer Y het allemaal mooier heeft gemaakt dan het was, het onheil is geschied en de genen van de verhalenverteller zijn doorgegeven naar de volgende generatie.

Het verspreiden van verhalen

Nu terug naar ons thema 'Niets is wat het lijkt'. Hét voorbeeld van deze constatering zijn de verhalen op de sociale media. We kijken naar het gras van onze buren en dat is op Facebook, Instagram, enzovoorts, steeds erg groen. Omdat we zelf verhalenvertellers zijn, valt het ons niet direct op dat, wat mensen schrijven en beweren, ook wel eens minder rooskleurig of minder waar zouden kunnen zijn, zoals ze worden voorgesteld. Er zijn bijvoorbeeld mensen die een volledig mislukte vakantie op facebook als een van de mooiste vakanties ooit weten te beschrijven. Wat doen dergelijke verhalen met je? Alleen als je jaloers bent als anderen een mooie vakantie hebben of het je ontevredenheid over je eigen situatie vergroot, zouden deze onjuiste berichten vervelend kunnen zijn. Maar verder hoeven deze verhalen geen schade te veroorzaken.

Anders wordt het als er berichten worden verspreid, die niet alleen onjuist zijn, maar waarvan de boodschap ook nog schade kan berokkenen als je ze gelooft. Hier komt nog iets bij. In spannende tijden hebben slechte-verhalenvertellers de neiging om extra hun best te doen en staan anderen meer open voor deze nepverhalen. Het versterkt elkaar dus. De belangrijkste vraag rond dit thema is niet waarom vertellen mensen deze onjuiste verhalen, maar eerder kun je de vraag stellen waarom geloven mensen, zonder enig kritisch nadenken, deze verhalen. Vaak is het zo dat een suggestie wordt gewekt, waaraan de lezer zelf een oordeel verbind. Vaak zijn het gedeelde berichten, zodat de deler niet kan worden aangesproken op de inhoud van het verhaal. De beweringen zijn immers van iemand anders. Bovendien worden in nepverhalen naast onwaarheden ook enkele waarheden verteld, waardoor het lijkt of alles waar is. Ik zou vele voorbeelden kunnen noemen van berichten die onwaar zijn, maar ik denk dat iedereen deze voorbeelden wel zelf kan vinden. 

Geen verhaal is 100% waar

Nog een dimensie verder moeten we constateren dat alle verhalen die mensen vertellen, in de basis, nooit helemaal waar zijn. De voornaamste reden is ons selectieve geheugen en de beperking van ons brein om ons alles 100% te kunnen herinneren. Vele onderzoeken tonen aan hoe onbetrouwbaar onze verhalen zijn. Politie die getuigen horen, onjuist geïnformeerde klanten, verkeerde goed bedoelde adviezen, noem maar op. Iedere dag worden we ermee geconfronteerd. Het is niet te doen om ieder verhaal in twijfel te trekken, maar ben wel alert op die verhalen waarvan het geloven ervan, schade kan berokkenen. In die situatie kun je de volgende vragen stellen:

- Weet je zeker dat het waar is?

- Wat is de bron of het bewijs voor het verhaal?

- Wat zou de reden voor het verspreiden van het verhaal kunnen zijn?

- Stel dat wat over een ander wordt verteld, over jou zou worden gezegd, hoe zou dat voelen? (Ik vind Rutte een pedofiel. Omdraaien, Rutte vindt dat ik een pedofiel ben).

- Vraag naar het gevoel dat iemand heeft als hij het verhaal vertelt. Is het fijn om anderen te beschuldigen of komt het uit een angstgevoel, frustratie of uit verdriet?

- Oordeel kritisch wat het verhaal met jou doet. Word je reactie ingegeven door het gevoel dat wat verteld wordt bijna niet waar kan zijn, ben dan extra alert. Stel jezelf dus de vraag: 'Zou dit echt waar kunnen zijn?'.

 

Toepassingen bij dit inzicht

- Beantwoord bovenstaande vragen voor het verhaal dat jezelf vertelt en wat het met de ander doet. Dus weet jij zeker dat het waar is wat je vertelt, komt het uit betrouwbare bron, enzovoorts.

- 'Niets is wat het lijkt' kent vele vormen en voorbeelden. Op een van de voorbeelden wil ik nog wijzen en dat zijn de berichten in het nieuws. Probeer iedere dag, als oefening, tenminste één tegenstrijdigheid te vinden in de nieuwsberichten in de krant, op tv of op internet. Op de ene pagina van de krant staat de enorme winst van bedrijf A en op de andere pagina staat hoe slecht de economie draait. Door Corona gaat het veel mensen economisch slechter, maar de verkoop van huizen is nog nooit zo hoog geweest, enzovoorts.

- Reageer op berichten standaard met de vraag wat de bron van de bewering is.

 

Mocht je nog vragen hebben of een opmerking naar aanleiding van dit inzicht, laat het dan weten via 'Contact'.